Jak uniknąć oszustwa w transporcie drogowym

W uproszczeniu, fałszywy przewoźnik to osoba, która podszywa się pod prawdziwego przewoźnika, przesyła zleceniodawcy (najczęściej za pomocą faxu) wymagany zestaw dokumentów (w tym polisę OC przewoźnika), podaje informacje o pojeździe oraz dane kierowcy.

Niestety są to sfałszowane kopie, które wcześniej wyłudzono od prawdziwego przewoźnika, podając się za eksportera/importera, który rzekomo zbiera oferty na przewóz. Przestępcy działają zdecydowanie, posługują się fachowymi zwrotami spedycyjnymi, są więc jak najbardziej „wiarygodni" – stąd łatwo wpaść w pułapkę…

Typowy scenariusz wyłudzenia

Niestety, na skutek działania takich „wiarygodnych” przewoźników, coraz częściej mamy do czynienia z następującym scenariuszem….

Pojazd w terminie podstawia się w miejsce załadunku, załadunek przebiega sprawnie, bez komplikacji. Wszystko wydaje się w porządku, dlatego nikt ze spedytorów nie sprawdza w trakcie załadunku dokładnie dokumentów kierowcy. Potem okazuje się, że towar nie dociera do odbiorcy. Staramy się skontaktować z przewoźnikiem, ale on „zapada się pod ziemię”…

Odpowiedzialność spedytora

Warto pamiętać, iż odpowiedzialność spedytora za szkody, które zostały wyrządzone przez przewoźników, którymi spedytor posługuje się przy wykonywaniu swojego zadania, kształtuje się na zasadzie winy w wyborze. Na mocy art. 799 k.c. spedytor odpowiada również za ich działania, chyba że nie ponosi winy w wyborze.

Odpowiedzialność spedytora nie zależy zatem w pierwszym rzędzie od winy bądź jej stopnia przewoźnika, ale od tego czy spedytor dochował należytej staranności przy wyborze swojego podwykonawcy. Należy zarazem pamiętać, że zgodnie z art. 355 § 2 k.c. należyta staranność osoby w zakresie prowadzonej przez nią działalności gospodarczej powinna być określona z uwzględnieniem zawodowego charakteru tej działalności.

W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2004 r. sygn. akt II CK 389/02 stwierdzone zostało natomiast, iż należyta staranność w rozumieniu art. 355 k.c. w zw. z art. 799 k.c. jest zachowana, jeśli spedytor wykaże, że powierzył określone usługi przewozowe przewoźnikowi, którego profesjonalizm i jakość świadczonych usług budziła zaufanie. Zaufanie spedytora oparte musi być na jego wiedzy dotyczącej poziomu usług świadczonych przez wybranego przewoźnika.

Nawet więc jeśli szkoda wynikła z rażącego niedbalstwa lub winy umyślnej przewoźnika, nie oznacza to automatycznego przyjęcia odpowiedzialności spedytora. Spedytor mógł bowiem wybrać swojego podwykonawcę starannie i pomimo tego paść ofiarą oszustwa. W takim wypadku ma możliwość uchylenia się od skutków działania swojego podwykonawcy.

Spedytor w celu uwolnienia się od odpowiedzialności musi wykazać więc, że takiej winy w wyborze nie ponosi. Okoliczność, że spedytor powierzył wykonanie czynności osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności - nie zwalnia spedytora od odpowiedzialności. Zgodnie bowiem z art. 774 i 794 k.c. przewoźnikiem bądź spedytorem w umowach przewozu i spedycji może być wyłącznie podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą w tym zakresie.

Odpowiedzialność spedytora opiera się na domniemaniu winy w wyborze. Ciężar udowodnienia braku tej winy i zachowania należytej staranności przy wyborze spoczywa na spedytorze (art. 6 k.c.). 

By nie paść ofiarą podobnego do przywołanego powyżej scenariusza oraz zwiększyć bezpieczeństwo ładunków podczas transportu (w szczególności tych wartościowych), konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności oraz nabranie pewnych nawyków, które pozwolą ograniczyć takie zdarzenia do minimum.

---

Co należy do obowiązków spedytora

Jednym z najważniejszych obowiązków spedytora powinno być sprawdzenie, czy przewoźnik, z którego chcemy skorzystać, posiada uprawnienia do wykonania zlecenia (zwłaszcza czy posiada odpowiednią licencję na wykonywanie przewozów). W przypadku licencji na międzynarodowy zarobkowy przewóz drogowy rzeczy - jej autentyczność można sprawdzić w Głównej Inspekcji Transportu Drogowego (GITD), natomiast jeśli chodzi o licencję na wykonywanie krajowego transportu drogowego rzeczy – można ja sprawdzić w starostwie bądź urzędzie miejskim właściwym ze względu na siedzibę przewoźnika.

Weryfikacja autentyczności przez spedytora dokumentów przedstawionych przez przewoźnika powinna odnosić się także do: odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego, zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenia o numerze REGON oraz NIP.

Spedytor nie może także zapomnieć o sprawdzeniu czy przewoźnik posiada ważną polisę OC. Niewątpliwie element posiadania przez przewoźnika ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu szkód w transporcie powinien mieć istotne znaczenie przy ocenie jego kondycji finansowej, a przez to renomy i rękojmi należytego wykonania umowy przewozu.

Tym samym, upewnienie się, iż przewoźnik posiada ważną polisę OC, może mieć wpływ na możliwość wykazania, iż spedytor nie ponosi winy w wyborze. Polisę taką najbezpieczniej jest zweryfikować u ubezpieczyciela, który ja wystawił. Warto także sprawdzić na jaką sumę ubezpieczenia opiewa polisa. Można tego łatwo dokonać np. dzwoniąc do firmy ubezpieczeniowej w celu sprawdzenia polisy ubezpieczeniowej, którą legitymuje się przewoźnik składający pierwszy raz swoją ofertę.

Mimo, iż polisa OC przewoźnika nie zabezpieczy kontrahenta spedytora przez szkodą powstałą w wyniku kradzieży towaru przez tego przewoźnika (żadna polisa nie obejmuje bowiem ochroną działalności przestępczej), jednak biorąc pod uwagę, iż jej jest na rynku standardem, brak takiego ubezpieczenia powinien wzbudzić szczególną czujność spedytora.

Ponadto, pamiętajmy, iż powinniśmy żądać takich dokumentów w oryginałach (ryzykowne jest opieranie się na dokumentach przesłanych faksem). W celu zwiększenia bezpieczeństwa przewozów ładunkowych, spedytor powinien żądać od przewoźnika danych kierowców, którzy zajmą się transportem (tj. imię i nazwisko kierowcy, numery ich dowodów tożsamości czy prawa jazdy, można żądać także informacji o dodatkowych uprawnieniach).

Ci sami kierowcy powinni być obecni przy wydawaniu towarów z magazynu oraz powiadomić spedytora o dostarczeniu towarów do odbiorcy. Ważne jest, by przewóz był wykonywany przez podmioty, które posiadają odpowiednie doświadczenie w wykonywaniu określonego rodzaju transportów (w tym celu można np. żądać od przewoźnika kontaktu do firm, które wcześniej z nim współpracowały i które mogą udzielić mu rekomendacji).

Nie można zapomnieć także o ustaleniu czy przewóz wykonywany będzie osobiście przez przewoźnika czy też poprzez podwykonawcę (w takim wypadku należałoby ustalić dane tego podwykonawcy i jego uprawnienia). 

Oczywiście, powyższe powinności nie wyczerpują katalogu działań, jakich możemy oczekiwać od profesjonalnego spedytora przy wyborze przewoźnika. Nie ma bowiem jednego wzorca właściwego postępowania spedytora. W każdym przypadku, spedytorzy powinni kierować się zdrowym rozsądkiem oraz doświadczeniem zawodowym, wskazującym, jakie okoliczności powinny być przez spedytora zbadane, aby zminimalizować możliwość powstania szkody w towarze.