Uprawnienia spedytora i przewoźnika wynikające z prawa zastawu

Prawo zastawu przysługuje spedytorowi i przewoźnikowi z mocy samej ustawy. Zatem prawo zastawu nie musi wynikać z zawartej umowy lub aneksu - jest ono należne bez względu na zawarcie takiego postanowienia. Warunkiem skorzystania z prawa zastawu jest posiadanie przesyłki lub dokumentów umożliwiających rozporządzanie przesyłką przez przewoźnika, spedytora lub osoby, które je dzierżą w ich imieniu. 

Prawo zastawu dla spedytora i przewoźnika

Do prawa zastawu przysługującego spedytorowi i przewoźnikowi mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego (dalej jako „k.c.”) dotyczące zastawu na rzeczy ruchomej art. 306-325. Zatem wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (z wyjątkiem tych wierzycieli, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne).

Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze. Ponadto nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu. Przedstawione wyżej atrybuty zastawu przemawiają za tym, że jest on skuteczną bronią w walce z nierzetelnymi kontrahentami.

---

Prawo zastawu w spedycji

Spedytorowi dla zabezpieczenia roszczeń o przewoźne oraz roszczeń o prowizję, o zwrot wydatków i innych należności wynikłych ze zleceń spedycyjnych, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów (art. 802 k.c). Przedmiotem zabezpieczenia roszczeń spedytora mogą być wszelkie należności ze zleceń spedycyjnych. Zatem jest on upoważniony do ustanowienia zabezpieczenia należności jemu przypadających z jakichkolwiek zleceń spedycyjnych, jakie istniały pomiędzy nim a zleceniodawcą, ale także do zabezpieczenia roszczeń poprzednich spedytorów czy przewoźników.

Prawo zastawu w przewozie

Zgodnie z art. 790 k.c. dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów. Przepisy regulujące zastaw w spedycji i przewozie zawierają bardzo zbliżoną regulację prawną, jednakże należy zauważyć, że pod względem przysługujących uprawnień znacznie się od siebie różnią.

---

Zgodnie z art. 790 k.c. przewoźnikowi przysługuje prawo zastawu przesyłki będącej przedmiotem konkretnej umowy przewozu. Zatem w przypadku zaległości wynikających z poprzednio zawartych umów z danym kontrahentem, przewoźnik nie jest uprawniony do zastawu przesyłki będącej przedmiotem umowy późniejszej. Ponadto art. 57 ustawy prawa przewozowego ogranicza przysługujące przewoźnikowi prawo zastawu przesyłek organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania.

Przepisy dotyczące zastawu w prawie przewozowym nie dotyczą przewozów w transporcie morskim, lotniczym i konnym. Zastaw może być ustanowiony również przez przewoźnika kolejowego i drogowego. Przepisy o zastawie stosuje się także do przewozów międzynarodowych, jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej.

Kiedy stosować prawo zastawu?

Prawo zastawu jest skutecznym środkiem windykacyjnym służącym przewoźnikom i spedytorom. Jednakże w celu zastosowania przyznanego ustawowo uprawnienia należy dokładnie przeanalizować możliwość i warunki jego zastosowania.

Błędnie zastosowane prawa zastawu może skutkować powstaniem stanu bezprawnego jakim jest popełnienie czynu niedozwolonego z art. 278 Kodeksu karnego tj. przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej. Ponadto powoływanie się na prawo zastawu nie może być oderwane od innych praw i obowiązków jakie prawo nakłada na spedytora i przewoźnika. Naruszenie tych obowiązków może doprowadzić do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej.