Oleje w samochodzie pełnią bardzo ważną funkcję: smarują i równocześnie oczyszczają bardzo wiele mechanizmów. Bez należytego smarowania silnik przestałby pracować już po kilku minutach. Niewiele dłużej wytrzymałyby skrzynia biegów i mechanizm różnicowy.
Działanie oleju polega na tym, że wytwarza on pomiędzy powierzchniami trącymi warstewkę ochronną o mikroskopijnej grubości, która nie tylko zmniejsza opory tarcia, ale także oddala je od siebie. Warstewka ta może być tworzona albo samoczynnie i wówczas mówimy o smarowaniu rozbryzgowym. kropelkowym lub przez natrysk, albo jej powstanie zostaje wymuszone w wyniku wtłaczania oleju pod dużym ciśnieniem pomiędzy trące powierzchnie.
W samochodach wykorzystuje się dwa podstawowe rodzaje olejów: silnikowe i przekładniowe. Oleje silnikowe są z reguły rzadsze od przekładniowych, odporniejsze na działanie bardzo wysokiej temperatury, ponadto zawierają różne dodatki, polepszające ich właściwości smarne w skrajnie trudnych warunkach, jakie panują w cylindrach silnika spalinowego. Oleje przekładniowe mają zupełnie inny skład z uwagi na zupełnie odmienne warunki ich pracy. Mają ponadto wiele dodatków zapobiegających ich starzeniu się, dzięki czemu mogą być użytkowane bardzo długo. Często nie ma potrzeby wymieniania ich przez kilka lat albo nawet przez cały okres użytkowania pojazdu. Oleje przekładniowe dzielą się na dwa podstawowe rodzaje: do skrzyń biegów sterowanych manualnie i do skrzyń automatycznych. Różni je wiele cech, dlatego nie mogą być użytkowane wymiennie.
Każdy olej ma określoną tzw. górną temperaturę krytyczną, powyżej której traci on swoje właściwości smarne a także zaczyna się jego rozkład fizyczny i chemiczny. Bardzo ważna jest temperatura krzepnięcia oleju, czyli dolna temperatura krytyczna. Krzepnący i skrzepnięty olej traci większość swoich właściwości i poniżej tej temperatury przestaje spełniać rolę smaru. Większość współczesnych olejów samochodowych może pracować zarówno latem, przy bardzo wysokich temperaturach zewnętrznych, jak i zimą, w temperaturach bardzo niskich. Mimo to oleje te gęstnieją wraz ze spadkiem temperatury, przez co stawiają bardzo duży opór, np. podczas uruchamiania silnika zimą.
Zobacz też: Układ smarowania silnika