Najogólniej rzecz ujmując, przez umowę przewozu, przewoźnik zobowiązuje się dostarczyć przesyłkę do wskazanego miejsca i wydać ją uprawnionemu odbiorcy.
Nierzadko, głównemu zobowiązaniu do przewiezienia przesyłki towarzyszą zobowiązania dodatkowe: odnoszące się bezpośrednio do przewozu – np. zobowiązanie do przewiezienia przesyłki w oznaczonym terminie, zobowiązanie do pobrania od odbiorcy ceny za dostarczony towar lub jedynie pośrednio związane z przewozem – np. zobowiązanie do wykonania usług ładunkowych, zobowiązanie do wymiany palet. Nie zawsze zobowiązania te zostaną wykonane zgodnie z umową.
W takim przypadku, poszkodowany będzie rozważał możliwość wystąpienia wobec przewoźnika z roszczeniem o naprawienie szkody powstałej w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przewozu lub usług towarzyszących.
Powstaje zatem pytanie, czy w świetle prawa przewozowego, w relacji z przewoźnikiem, poszkodowany musi, czy też może skorzystać z polubownej drogi dochodzenia roszczeń, zanim zdecyduje się skierować sprawę do sądu?
Co do zasady, reklamacja może mieć fakultatywny (dobrowolny) albo obligatoryjny (przymusowy) charakter. Fakultatywny charakter reklamacji oznacza, że poszkodowany może wystąpić z żądaniem dobrowolnego naprawienia szkody do zobowiązanego (np. przewoźnika) lub bezpośrednio do sądu; obligatoryjny charakter reklamacji oznacza natomiast konieczność – przewidziany przepisami prawa obowiązek - zachowania trybu reklamacyjnego, przed skierowaniem sprawy na drogę sądową.
Dotycząca krajowego przewozu drogowego ustawa Prawo przewozowe (dalej: „prawo przewozowe”) stanowi, że dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym, na podstawie tejże ustawy lub przepisów wykonawczych, przysługuje uprawnionemu po bezskutecznym wyczerpaniu drogi reklamacji, przewoźnikowi zaś - po bezskutecznym wezwaniu zobowiązanego do zapłaty (art. 75 ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, Dz. U. 00.50.601 j.t.).
Z powyższego wynika, że, w świetle prawa przewozowego, reklamacja ma charakter obligatoryjny. Uprawniony może skutecznie dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej, wyłącznie po uprzednim wyczerpaniu trybu reklamacyjnego.
Czy reklamacja będzie jednak miała charakter obligatoryjny w zakresie wszystkich roszczeń związanych z umową przewozu? Co z dochodzeniem roszczeń powstałych w związku z wykonywaniem, na podstawie Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) (dalej Konwencja CMR”), usług międzynarodowego przewozu drogowego rzeczy? Otóż, przepisy Konwencji CMR nie przewidują konieczności uprzedniego wyczerpania trybu reklamacyjnego przed skierowaniem sprawy na drogę sądową.
Wniesienie reklamacji z tytułu niewykonania lub nieprawidłowego wykonania usług międzynarodowego przewozu drogowego towarów jest zatem, w świetle Konwencji CMR, fakultatywne. Uprawniony może, ale nie musi, przed wszczęciem sporu sądowego wystąpić z uprzednią reklamacją do przewoźnika, leży to w sferze jego uprawnień, a nie zobowiązań. Nieskorzystanie z reklamacyjnego trybu postępowania nie zamyka zatem drogi do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego przez sądem (por.: wyr. SN z 5 grudnia 2003r., IV CK 264/02).
Jeśli natomiast idzie o obligatoryjny charakter reklamacji w świetle prawa przewozowego, wskazać należy, że ustawodawca bezwzględnie wymaga uprzedniego wyczerpania trybu reklamacyjnego do „roszczeń dochodzonych na podstawie ustawy lub przepisów wydanych w jej wykonaniu” (art. 75 ust. 1 ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe Dz. U. 00.50.601 j.t.). Z powyższego wnosić można, że wymóg wyczerpania trybu reklamacyjnego nie ma zastosowania do roszczeń dochodzonych wobec przewoźnika, na podstawie aktów prawnych innych niż prawo przewozowe i jego przepisy wykonawcze.
Tytułem przykładu wymóg ten nie będzie miał zastosowania do roszczeń dochodzonych na podstawie kodeksu cywilnego albo innych aktów prawnych. Prawny obowiązek wyczerpania trybu reklamacyjnego – przed skierowaniem sprawy do sądu - dotyczy roszczeń z tytułu ubytku, utraty, uszkodzenia przesyłki (art. 65 i nast. ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe Dz. U. 00.50.601 j.t.), przekroczenia terminu przewozu (art. 65 i nast. ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe Dz. U. 00.50.601 j.t.) , ale też roszczeń związanych z utratą, niewykorzystaniem lub nienależytym wykorzystaniem dokumentów towarzyszących przewozowi (art. 71 ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. 00.50.601 j.t.),
niewykonaniem, nienależytym wykonaniem polecenia zmiany umowy przewozu (art. 70 ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe Dz. U. 00.50.601 j.t.).
Inne roszczenia
Poza wymogiem wyczerpania drogi reklamacyjnej, pozostaną roszczenia nieuregulowane w ustawie prawo przewozowe. Przede wszystkim będą to roszczenia z tytułu szkód wywołanych przez przewoźnika czynem niedozwolonym (np. uszkodzenie bramy wjazdowej, kradzież mienia odbiorcy, uszkodzenie ciała), ale też roszczenia wynikające z umowy przewozu, jednak nie uregulowane w prawie przewozowym (np. z tytułu niepodstawienia pojazdu pod załadunek, niezrealizowania zlecenia (art. 471 i nast. ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 64.16.93), z tytułu kar umownych (art. 484 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 64.16.93).
Wyłącznie fakultatywny charakter będzie miała także reklamacja roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania usług dodatkowych świadczonych przez przewoźnika, takich jak, np.: zobowiązania do wymiany palet, zobowiązania do wykonania czynności ładunkowych. W świetle prawa przewozowego wyraźnie wyłączone z obowiązku wyczerpania trybu reklamacyjnego zostały roszczenia regresowe między przewoźnikami – również i w tym zakresie reklamacja będzie miała charakter dobrowolny (art. 78 ustawy z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. 00.50.601 j.t.).
Reasumując, w zakresie usług przewozowych obligatoryjny charakter mają wyłącznie reklamacje obejmujące roszczenia dochodzone na podstawie polskiej ustawy prawo przewozowe, w pozostałym zakresie skierowanie reklamacji do przewoźnika, przed wniesieniem sprawy do sądu, zależne jest wyłącznie od woli poszkodowanego. Powyższe rozważania pomijają wymóg wyjaśnienia spornych kwestii w drodze rokowań przewidziany przepisami proceduralnymi (por.: art. 479 12 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.64.43.296. ze zm.).
Podstawa prawna
Konwencja CMR. Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów i protokół podpisania sporządzone w Genewie dnia 19 maja 1956 r. (Dz. U. 62.49.238)