Firmy z branży TSL działają zwykle w oparciu o reżim prawny regulujący usługi przewozu lub usługi spedycji ładunków towarowych. Bardzo często dochodzi również do sytuacji, w której przedsiębiorstwo, pozycjonujące się w relacji z klientem jako spedytor, pod względem formalnym ponosi jednak odpowiedzialność na podstawie przepisów regulujących dany rodzaj przewozu.
Dzieje się tak zwykle wbrew intencjom operatora transportowego, z uwagi na niewłaściwe, niezgodne z charakterem usługi, przygotowanie dokumentów umów i zleceń przyjmowanych w relacji z klientami. Warto jest dbać o jednoznaczność i jednolitość dokumentacji w tym zakresie, co pozwoli na zastosowanie właściwych regulacji prawnych.
W polskim prawodawstwie cywilnoprawne reguły świadczenia usług spedycyjnych opisane zostały nad wyraz skromnie w zaledwie kilkunastu artykułach regulujących umowę spedycji zawartych w Kodeksie cywilnym.
Żaden z owych przepisów nie wspomina o kwestii reklamacji nienależytego wykonania umowy spedycji, przez co przedsiębiorcy parający się świadczeniem usług spedycyjnych bardzo często wpadają w „pułapkę” takiej skąpej legislacji.
Przepisy art. 794 – 804 Kodeksu cywilnego określają jedynie w podstawowych ramach prawa i obowiązki stron umowy spedycji, opisują generalne zasady odpowiedzialności oraz statuują specyficzne terminy przedawnienia roszczeń z umowy spedycji. W tym kontekście bardzo częstym problemem praktycznym jest brak jakiejkolwiek regulacji problematyki reklamacji niewykonania bądź nienależytego wykonania usług spedycyjnych, zwłaszcza w zakresie braku procedury i terminów składania lub rozpatrywania reklamacji oraz dokumentów niezbędnych do jej rozpatrzenia.
Nie jest również jasne, który podmiot jest uprawniony do złożenia takiej reklamacji, czy będzie to wyłącznie zleceniodawca usługi, czy może również odbiorca przesyłki. W tym kontekście przepisy regulujące świadczenie usług przewozowych, a szczególnie ustawę Prawo przewozowe, można uznać za bardzo szczegółowe i wyczerpujące.
Usługi spedycyjne a przewozowe
W codziennym obrocie można spotkać się z praktyką, w której przy rozpoznawaniu reklamacji spedytorzy posługują się posiłkowo przepisami regulującymi świadczenie usług przewozowych.
Praktykę tę należy jednak uznać za błędną, szczególnie z uwagi na ryzyko prawne jakie niesie ona dla spedytora. Przede wszystkim bowiem może okazać się, że stosowanie przepisów odnoszących się do usług przewozowych może wpłynąć w zasadniczy sposób na zakwalifikowanie umowy pomiędzy spedytorem a klientem, jako de facto umowy przewozu, a co za tym idzie zmianie może ulec całkowicie reżim odpowiedzialności spedytora.
Co więcej, rozpatrzenie i odrzucenie reklamacji usługi spedycyjnej w oparciu o np. przepisy procedury reklamacyjnej zawarte a ustawie Prawo przewozowe może zostać uznane za pozbawione podstaw, a co za tym idzie kreuje dodatkowe ryzyko wystąpienia sporu sądowego. Z tych też względów niezbędne jest, aby każdy spedytor uregulował w sposób jasny procedurę reklamacji nienależytego wykonania usług spedycji, czy to w umowach z klientami, czy też w ramach regulaminów świadczenia usług spedycyjnych, które włączane są do stosowania w umowach spedycji.
Jest to istotne z punktu widzenia klarowności relacji pomiędzy spedytorem a klientem, ułatwienia komunikacji i osiągnięcia celu, w jakim reklamacja jest składana.
Czym dokładnie jest reklamacja
Poprzez reklamację należy rozumieć wstępne, zwykle pisemne pozasądowe zwrócenie się przez osobę uprawnioną do wniesienia do spedytora wszelkich roszczeń odszkodowawczych wynikających z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy spedycji. Jest pewną oczywistością fakt, że reklamacje składane są tylko w sytuacjach, w których klient nie jest usatysfakcjonowany jakością świadczonej usługi spedycyjnej, zatem trzeba pamiętać, że złożenie reklamacji stanowi sygnał możliwości powstania potencjalnego sporu prawnego.
Często zdarza się, iż strony umowy spedycji nadają reklamacji charakter obligatoryjny, w którym dopiero bezskuteczne wykorzystanie drogi reklamacyjnej uprawnia do wystąpienia z powództwem sądowym, jakkolwiek postanowienia takie można uznać za niezgodne z przepisami Kodeksu cywilnego.
Zasadniczym celem reklamacji jest ustalenie, czy spedytor ponosi odpowiedzialność cywilną za umowy spedycji, w szczególności czy ponosi odpowiedzialność za powierzony mu towar, a jeśli tak, to jakie odszkodowanie jest klientowi należne. W tym kontekście niezwykle ważną funkcję odgrywa przepis art. 799 Kodeksu cywilnego, pozwalający spedytorowi na uniknięcie odpowiedzialności w przypadku, gdy wykaże on, że nie ponosi winy w wyborze przewoźników lub dalszych spedytorów, a do szkody doszło w czasie, gdy podmioty te sprawowały pieczę nad przesyłką.
W związku z tak daleko idącym uprawnieniem spedytora rozstrzygnięcie sprawy reklamacyjnej ma również za zadanie udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy poszkodowany może żądać wypłaty odszkodowania od spedytora, czy też jednak powinien, przy pomocy spedytora, dochodzić swych praw bezpośrednio od profesjonalnych podwykonawców spedytora.
Zadbaj o szczegóły zlecenia spedycji
Wspomniana wyżej skąpa regulacja prawna zasad świadczenia usług spedycyjnych prawie zawsze wymaga umownego dookreślenia pomiędzy stronami szczegółowych praw i obowiązków stron, w tym także kwestii składania i rozpatrywania reklamacji. Ze względu na szybkość nawiązywania relacji umownych z klientami, z punktu widzenia spedytora korzystne jest, aby tego typu kwestie opisane zostały dokładnie w regulaminie świadczenia usług, który będzie stosowany powszechnie przez spedytora.
Obecnie bardzo często zdarza się, że spedytorzy tworzą własne regulaminy dopasowane do zasad funkcjonowania ich organizacji gospodarczej. Część spedytorów, szczególnie tych nie dysponujących rozbudowanym aparatem prawnym, w zawieranych umowach odnosi się do treści Ogólnych Polskich Warunków Spedycyjnych, które chociaż są dość ubogie w zakresie problematyki reklamacji, stanowią jednak postęp w stosunku do przepisów Kodeksu cywilnego.
Są to działania jak najbardziej pożądane i zgodne z prawem, chociażby z uwagi na naczelną zasadę swobody umów funkcjonującą w obrocie demokratycznego państwa prawa.
Co więcej, działania te można określić jako uzupełnienie sfery, która leży na marginesie aktywności legislacyjnej państwa, a zaczyna odgrywać coraz istotniejszą rolę w obrocie gospodarczym.
Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że w obecnych polskich realiach prawnych właściwe uregulowanie problematyki reklamacji nienależytego wykonania usług spedycyjnych musi odbywać się na bazie konstrukcji umownych, zwykle tych zainicjowanych ze strony spedytora, jako podmiotu zajmującego się zawodowo świadczeniem tego typu usług.
Konstrukcje te powinny uwzględniać specyfikę pracy spedytora, ale również wskazywać jego klientowi jasną procedurę, której przestrzeganie jest wymagane do ostatecznego rozstrzygnięcia zasadności kierowanego roszczenia i zabezpieczenia praw klienta względem osoby odpowiedzialnej za szkodę.