Art. 4. Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze mają prawo liczyć, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba że okoliczności wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania.
Zasada ograniczonego zaufania
Art. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym wyraża podstawową zasadę ruchu drogowego, tj. zasadę ograniczonego zaufania na drodze. Zasada ta różni się od tzw. zasady bezwzględnego zaufania, w której zakłada się, iż wszyscy uczestnicy ruchu zachowują się przepisowo oraz od zasady bezwzględnego braku zaufania, która zakłada, iż nikt nie przestrzega przepisów ruchu drogowego.
Zobacz: Uczestnicy ruchu drogowego (art. 3)
Zasada ograniczonego zaufania oznacza, iż każdy uczestnik ruchu może zakładać, iż inni będą przestrzegać zasad ruchu drogowego, chyba że okoliczności wskazują na coś odmiennego. Zasada ta oznacza, że kierowca może zakładać przestrzeganie przepisów przez innego współuczestnika ruchu, chyba że jego zachowanie wskazuje na coś innego (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 6 czerwca 1962 r. o sygn. Rw 589/62). Sygnałem do utraty zaufania i zwiększenia ostrożności mogą być wszelakie okoliczności (także te atmosferyczne jak mokra droga). Okolicznością, która każe uczestnikowi ruchu wzmóc poziom ostrożności, a więc ograniczyć zaufanie jest m.in. obecność dzieci na drodze lub poboczu bez opieki dorosłych (Sąd Najwyższy, sygn. III K 1143/57).
Sama w sobie obecność dzieci wcale nie musi prowadzić do obowiązku utraty zachowania. Liczy się przede wszystkim ocena całokształtu zachowania dzieci, która może wskazywać na możliwość naruszenia zasad ruchu drogowego (np. nagłego wkroczenia na jezdnię) – por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 2005 r. o sygn. III KK 323/04.
Zasada ograniczonego zaufania oznacza, że uczestnik ruchu może mieć zaufanie do innych współuczestników do czasu, kiedy okoliczności danej sytuacji nakazywać będą utratę takiego zaufania.
Kiedy powinna nastąpić utrata zaufania?
Przyczyny, jakie powinny prowadzić uczestnika ruchu do utraty zaufania, można podzielić na wynikające z warunków osobistych, a więc dotyczą osób, co do których można podejrzewać, iż nie będą zachowywać się prawidłowo (dzieci, osoby starsze, nietrzeźwi piesi).
Pozostałe sytuacje, które nakazują utratę zaufania, to przejawy nieprawidłowego zachowania w odniesieniu do zasad ruchu, a także te okoliczności, które nakazują zachowanie rozsądku z uwag na doświadczenie życiowe (miejsca tłoczne typu dworce, przejścia dla pieszych).
Zobacz: Art. 11 - pieszy jako uczestnik ruchu
Należy podkreślić jednak, że ocena czy w danej sytuacji powinna nastąpić utrata zaufania zależy od tego, czy był w stanie daną okoliczność spostrzec.
Zasada ograniczonego zaufania a szczególna ostrożność
W określonych sytuacjach może dojść do pewnego krzyżowania się zasad szczególnej ostrożności oraz zasady ograniczonego zaufania. Powstaje pytanie, czy obowiązek zachowania szczególnej ostrożności wpływa na zasadę ograniczonego zaufania. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy rozważał sytuację, czy skręcający na skrzyżowaniu w lewo kierowca (zgodnie z art. 22 par. 1 Prawa o ruchu drogowym przy zmianie pasa lub kierunku jazdy kierowca jest obowiązany zachować szczególną ostrożność) powinien zgodnie z zasadą ograniczonego zaufania upewnić się, że w czasie manewru nie zajeżdża drogi nieprawidłowo wyprzedzającemu go kierowcy (wyprzedzanie na skrzyżowaniu). W opinii sądu zasada ograniczonego zaufania takiego obowiązku nie nakłada (wyrok Sądu Najwyższego z 1 grudnia 2005 r. o sygn. III KK 151/05).