Są awarie całkowicie nieprzewidywalne, spowodowane chwilową zmianą warunków pracy, długotrwałym nawarstwianiem się przyczyn lub istnieniem niewykrytych wcześniej usterek, których wpływ na pracę silnika był w początkowym okresie znikomy lub niezauważalny.
Pierwsza z przyczyn ma charakter wybitnie subiektywny. Całkowitą odpowiedzialność za jej skutki ponosi użytkownik pojazdu lub osoby przez niego wybrane do wykonania napraw, okresowych przeglądów, wymiany oleju itp. Druga i trzecia z wymienionych przyczyn są całkowicie niezależne od osoby, użytkującej pojazd, o ile podczas jego napraw czy w trakcie czynności obsługowych nie kierowała się ona źle pojętą ekonomią, stosując niewłaściwe, tańsze materiały eksploatacyjne lub nieoryginalne części.
Zobacz również: Jak po wyglądzie świec rozpoznać ewentualne usterki silnika?
Jest wiele przyczyn uszkodzeń i awarii silnika, z których mniej więcej jednakowo często występują trzy: wadliwa eksploatacja i niedostateczna dbałość ze strony użytkownika, wadliwe materiały lub wady technologiczno-konstrukcyjne oraz naturalne zużycie części i podzespołów, wynikające z długotrwałego użytkowania.
Duże zużycie silnika, grożące w każdej chwili jego awarią, objawia się najczęściej jego nierównomierną pracą pod obciążeniem, pomimo starannie wykonanych regulacji, dużymi drganiami silnika podczas jazdy i bardzo nierówną pracą na wolnych obrotach. Zużyty silnik ma znacznie mniejszą moc, zużywa więcej paliwa na pokonanie takiego samego dystansu, co silnik pełnosprawny. Rośnie zużycie oleju, często znacznie przekraczając dopuszczalne normy. Zużyty silnik trudniej jest uruchomić, zwłaszcza gdy jest on zimny, a temperatura otoczenia jest niska.
Zobacz również: Jak określić stopień zużycia silnika?
Tuż przed awarią silnika w oleju pojawiają się opiłki metalu w dużej ilości, co można stwierdzić oglądając olej na bagnecie po wyjęciu go z silnika ciepłego, po co najmniej kilku minutach pracy. Często z rury wydechowej wyeksploatowanego ponad miarę silnika kapie woda nie tylko, gdy jest on zimny, pojawia się olej lub niedopalone paliwo, a wylot rury wydechowej w przypadku silnika benzynowego jest czarny od resztek niespalonego oleju, zmieszanych z tłustą sadzą.
Ze zużytego silnika słyszalne są różne stuki i inne nienaturalne odgłosy, przy czym ich źródła znajdują się praktycznie wszędzie, od miski olejowej do głowicy (głośna praca rozrządu, „kłapanie” zaworów itp.). Taki silnik intensywnie dymi, zwłaszcza podczas przyspieszania, „dzwoni” i stuka bardzo głośno pod obciążeniem, ponadto mogą być słyszane różnego rodzaju gwizdy, zgrzyty i „świergotania”, wcześniej niesłyszane.
Podejrzane, niepokojące odgłosy pracy silnika wymagają natychmiastowego wykrycia i usunięcia ich przyczyn.